Samsun, Orta Karadeniz Bölümü'nde Yeşilırmak ve Kızılırmak deltalarının arasında kalan verimli bölgede yer almaktadır. Kuzeyinde Karadeniz, doğusunda Çarşamba, batısında Ondokuzmayıs ve Bafra, güneyinde ise Kavak ilçeleri ile çevrilidir.
Karadeniz Bölgesi'nin 1.251.722[1] kişilik toplam nüfusuyla, eğitim, sağlık, sanayi, ticaret, ulaşım ve ekonomi açısından en gelişmiş ve en büyük şehridir. Türkiye'nin de en gelişmiş ve yaşanabilir şehirleri arasındadır. Köklü geçmişi olan Ondokuz Mayıs Üniversitesi'ne sahiptir. Tıp alanında Türkiye'nin 7. büyüğüdür. 2012-2013 Akademik yılında eğitim hayatına başlayan Canik Başarı Üniversitesi[3] ile birlikte şehir, iki üniversiteye ev sahipliği yapan bir konuma yükselmiştir. Samsun, şehrinin takımı olan Samsunspor ile özdeşleşmiştir.
Eski adı Yunanca Amisos veya Amisus olan şehir daha sonraları Eis Amison yani "Amisosa" olarak kullanılmış bu isim Roma ve Bizans döneminde Samsunta veya Samsus şeklinde kullanılmıştır[4]. Efsanevi kadın savaşçılar olarak bilinen Amazonlar'ın Thermedon Çayı[5] yakınlarında kurdukları Themiskyra kentinde yaşadıkları Antik Çağ tarihçilerince belirtilmiştir.[6] Daha iyi ok atabilmek için bir göğüslerini kestikleri çeşitli kaynaklarda rivayet edilen ve birçok efsanede adları geçen Amazonlar, Samsun ve yöresinin tarihi ve kültürel değerlerinden kabul edilmesi nedeniyle her yıl adlarına Terme ilçesinde bir festival düzenlenmektedir.
Samsun ili sınırları içerisinde devlet kurarak yaşayan en eski topluluk, Hitit kaynaklarında bahsi geçen Kaşkalar'dır.[7]. Hititler, Frigyalılar, Kimmerler, Lidyalılar ve en son Ege'den Karadeniz'e göçen Miletliler kentin yönetiminde söz sahibi olmuşlardır. Perslerin, Lidya Kralı Krezüs’u yenmeleriyle Amisos, Pers İmparatorluğu'nun eline geçmiştir. MÖ 331 yılında Büyük İskender'in Persler'i yenmesiyle Makedonya İmparatorluğu eline geçen Amisos, İskender'in ölümüyle Pers şatrapı Mithridates tarafından kurulan Pontus Devleti'nin sınırları içerisinde yer almış, daha önemlisi bu devletin başkenti olmuştur. MÖ 1. asırda da Roma İmparatorluğu hakimiyetine giren Amisos, Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içerisinde kaldı. Amisos, 860 yılında Abbasiler zamanında halife Mutassım’ın emriyle Malatyalı Korkunç Ömer komutasındaki kuvvetler tarafından ele geçirilmiş ise de Bizanslılar tarafından tekrar geri alınmıştır. Türklerin Anadolu’ya girmesiyle birlikte Danişmendliler tarafından Samsun kuşatılmış ise de alınamamıştır. Bunun üzerine Danişmendliler o zamanlar şehrin uzağında kalan bir noktaya Samsun Kalesi'ni inşa etmişlerdir.
Anadolu Selçukluları zamanında Samsun’un Müslüman yerleşim yerleri 1185 yılında Anadolu Selçuklu hakimiyetine geçmiştir. Haçlı Seferleri sonrası başkent Trabzon olmak üzere Trabzon Rum İmparatorluğu egemenliğine giren Samsun, Cenevizliler'in Karadeniz’de ticareti ellerine geçirmeleri sonucunda 100 yıl kadar Cenevizli hakimiyetinde kalmıştır. Bu tarihlerde Türklerin yaşadığı Samsun’a Müslüman Samsun, 3 km mesafede bulunan Cenevizlilerin ticaret sitesine de Gavur Samsun veya Kara Samsun denilmiştir. Samsun, 1389 yılında Yıldırım Bayezid zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti çökerken Canik Beyliği'ne de başkentlik yapmıştır.
1893 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Samsun'da yaşayan kişi sayısı 67.624 kişidir. Bunların 33.419'u (%49) Türklerden oluşmaktadır. Samsun'daki Rum nüfusu ise 32.925 kişidir (%49). Bu yıllarda Samsun nüfusunun yarısı Türkler'den yarısı Rumlar'dan oluşmaktadır. Kentteki Hristiyan sayısı Müslümanlar'a eşittir.
Millî Mücadele dönemi
Şehir merkezinde bulunan Onur Anıtı.
Şehir merkezinde, deniz kıyısında bulunan temsilî Bandırma Vapuru'ndaki Atatürk ve heyetinin "İlk adım"ını tasvir eden balmumu heykeller.
1970'li yıllara kadar varlığını sürdüren Samsun Hipodromu'nun 1904 yılında çekilen bir fotoğrafı.
Samsun'da Amazon heykeli
I. Dünya Savaşı’nın ardından bölgede bağımsız bir Pontus Devleti kurmak isteyen[8] Rumlar’ın yoğun yaşadığı Bafra bölgesinde kanlı çatışmalar yaşanmış, şehir iki yıl boyunca Pontus Cumhuriyeti'nin başkentliğini yapmıştır. Mondros Mütarekesi’nin ardından İngilizler kente askeri birlik çıkarmışlarlardır. İtilaf Devletleri’nin Anadolu’nun doğu ve kuzeyindeki karışıklıkların sürmesi durumunda bu yörelerin işgal edileceğini bildirmeleri üzerine, 9. Ordu müfettişliğine atanan Mustafa Kemal sorunu çözmek amacıyla 19 Mayıs 1919’da Samsun’a gönderilmiştir. Anadolu'yu düşman işgalinden kurtarmak ve bağımsız bir cumhuriyet kurma arzusunda olan Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a ayak bastığı 19 Mayıs 1919 günü Kurtuluş Savaşı'nın başlangıç tarihi olarak kabul edilmekte ve Gençlik Bayramı olarak coşkulu törenlerle kutlanmaktadır.
Akarsular[değiştir | kaynağı değiştir]
Samsun su kaynakları yönünden oldukça zengin bir coğrafi yapıya sahiptir. İlin en büyük akarsuları Kızılırmak ile Yeşilırmak’tır. Bu iki akarsu il topraklarını geçtikten sonra Karadeniz’e ulaşırlar. Bunların yanı sıra ilde irili ufaklı çok sayıda akarsu bulunmaktadır. Ancak bu akarsuların düzensiz bir debisi ve akışı vardır.
Kızılırmak, Sivas’ın İmranlı ilçesinin doğusundaki Kızıldağ’dan kaynayan Kızılırmak Orta Anadolu Bölgesi'nde geniş bir yay çizdikten sonra Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Ankara, Çankırı ve Çorum illerini suladıktan sonra Samsun’dan Karadeniz’e dökülür. Türkiye’nin en büyük akarsularının başında gelmektedir. Kızılırmak’ın uzunluğu 1.355 km'dir. Samsun il sınırları içerisinde geniş bir yay çizer ve Bafra Deltası'nı oluşturur. Karadeniz’e döküldüğü yerde Türkiye’nin en geniş deltasını oluşturur. Bu deltanın yüzölçümü 560 km2, uzunluğu 30 km'dir.
Yeşilırmak, Sivas’ın Koyulhisar ilçesinin güneyindeki Kösedağ’ın yamaçlarından doğar. Yeşilırmak; Tozanlı Çayı, Çekerek Suyu ve Kelkit Çayı'nın birleşmesinden oluşur. Sivas, Tokat ve Amasya illerinden geçtikten sonra kuzeydoğu yönünde akar ve Samsun-Tokat sınırını oluşturur. Bu bölgede Karakuş Çayı'nı da alarak Canik Dağları arasında küçük vadilerden geçer ve Civa Burnu'ndan Karadeniz’e dökülür.
Samsun'un diğer akarsuları Tersakan Çayı, Mert Irmağı, Terme Çayı, Miliç Irmağı, Akçay Irmağı, Karaboğaz Deresi, Kürtün Çayı, Abdal Deresi'dir.
Barajlarlektrik santralından yılda 1 milyar 632 milyon KWh enerji üretilmektedir.
Samsun, 8 barajı ile Türkiyede en çok barajı olan ildir.
Altınkaya Barajı ve HES
Hasan Uğurlu Barajı ve HES
Suat Uğurlu Barajı ve HES
Derbent Barajı ve HES
Çakmak Barajı
Demirözü Barajı
Vezirköprü Barajı
Ondokuzmayıs Barajı
Hasan Uğurlu Barajı ve HES, Ayvacık ilçesinde, Yeşilırmak üzerinde, elektrik enerjisi üretimi amacı ile 1971-1981 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 9.223.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 135,50 m, normal su kotunda göl hacmi 1.073,75 hm³, normal su kotunda göl alanı 22,66 km²'dir. 500 MW güç kapasitesine sahip HES (hidroelektrik santralı) yılda 1.217 GWh elektrik enerjisi üretir.
Suat Uğurlu Barajı ve HES, Yeşilırmak üzerinde, sulama ve elektrik enerjisi üretimi amacı ile 1975-1981 yılları arasında inşa edilmiştir. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 2.151.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 38,00 m, normal su kotunda göl hacmi 182,00 hm³, normal su kotunda göl alanı 9,70 km²'dir. Baraj 83.312 hektarlık bir sulama alanına hizmet vermekte, 46 MW güç kapasitesindeki HES yılda 273 GWh elektrik enerjisi üretimi sağlamaktadir.
Altınkaya Barajı ve HES, Bafra ilçesinde Kızılırmak üzerinde kurulmuş olan baraj ve hidroelektrik santralidir. Aşağı Kızılırmak projesinde yer alan ve kaya dolgu tipinde yapılan Altınkaya Barajı'nın göl alanı 74,5 km²'dir. Su toplama hacmi 5 milyar 673 milyon m³'tür. Elektrik enerjisi üretimi için ve taşkın önleme maksadıyla yapılmış olan barajın yapımı 1988'de tamamlandı. Altınkaya Barajı'nın suları herbiri 175 MW'lık (toplam 700 MW) dört üniteyi beslemektedir. Dört üniteden meydana gelen ilk iki ünitesi 1987, diğer ikisi 1988 senesinde devreye giren
hidroelektrik santralından yılda 1 milyar 632 milyon KWh enerji üretilmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder